MOJA MISJA W AZJI CENTRALNEJ (2)

Druga część informacji o mojej pracy w Kazachstanie. Tym razem o Polonii, dyplomacji publicznej, oświacie, nauce, kulturze i historii.

POLONIA

Miejscowi Polacy tylko w niewielkim stopniu mogą liczyć na wsparcie ze strony rządu i innych instytucji państwowych. Nie są jednak w żaden sposób dyskryminowani, stosunek do polskiej mniejszości jest życzliwy, tak ze strony miejscowych władz jak i mieszkańców. Jednakże, jako członkowie Zgromadzenia Narodu Kazachstanu, mogą korzystać z różnych przywilejów - na przykład z nieodpłatnego użyczenia pomieszczeń w budynkach regionalnych Zgromadzeń lub refinansowania niektórych wydatków na stroje ludowe i działalność. Przedmiotem mojego szczególnego zainteresowania były kwestie oświaty polonijnej. 

Z powodu niewielkiej liczby zaproszeń od polskich gmin nie odnotowaliśmy, niestety, istotnych postępów w kwestii repatriacji Polaków z Kazachstanu do Polski. Spośród 3200 osób, które złożyły od 2001 roku wnioski o wyjazd repatriacyjny wyjechało do kraju zaledwie około tysiąca. W okresie sprawozdawczym co roku wyjeżdżało do Polski zaledwie ok. 60 – 100 osób.

Spotykałem się regularnie z liderami organizacji polonijnych. Większość stowarzyszeń regionalnych, wchodzących w skład Związku Polaków Kazachstanu jest niezarejestrowana, problemy z formalno-prawną rejestracją ma także sam ZPK. Działacze polonijni twierdzą, że skomplikowane wymogi stawiane stowarzyszeniom narodowościowym oraz zasady rozliczania się z dotacji, czynią rejestrację bardzo utrudnioną oraz przynoszącą straty finansowe. 

 

Organizowaliśmy wspólne spotkania członków Rady Koordynacyjnej Związku Polaków Kazachstanu z nauczycielami języka polskiego - tak miejscowymi jak i delegowanymi z Polski - z konsulami pracującymi na terenie Kazachstanu. Udało się zapewnić coroczny przyjazd nauczycieli z Polski oraz uzgodnić i podpisać umowę o współpracy w dziedzinie edukacji regulującą m.in. przyznawanie wiz polskim nauczycielom delegowanym tu do pracy. Umowa nie weszła jednak do końca mojej misji w życie z powodu braku jej ratyfikacji przez Astanę. Przerwana też została w jednostronnym trybie retransmisja audycji TV Polonia dla miejscowych Polaków. Również nauczanie języka polskiego, z którego korzystała młodzież polonijna, zostało usunięte - z powodu braku umowy - ze szkół państwowych.

Naszym staraniem doprowadzono do wznowienia w początkach 2012 r. negocjacji umowy międzyrządowej o współpracy w dziedzinie edukacji. Placówka aktywnie włączyła się do rozmów i stworzyła warunki do ich przeprowadzenia. Na podstawie upoważnienia premiera RP, we wrześniu 2014 r. w Astanie podpisałem to porozumienie ze strony polskiej, następnie - podejmowałem działania na rzecz jego ratyfikacji.

Zagwarantowaliśmy coroczny przyjazd grupy nauczycieli języka polskiego do różnych regionów Kazachstanu. Mimo stawianych przez miejscowe władze przeszkód, udawało się wywalczyć zgodę na ich legalny przyjazd i podjęcie pracy, choć niekiedy ze sporym opóźnieniem. Placówka doprowadziła do ponownego zwiększenia liczby delegowanych nauczycieli, wspierała środowisko miejscowych nauczycieli języka polskiego (obywateli Kazachstanu), starała się poprawić bazę lokalową do nauczania, doposażyć gabinety języka polskiego.

Władze RK wymagają „zaświadczeń” o zgodzie władz polskich od naszych obywateli, pragnących osiedlić się w Kazachstanie. Sprawa dotyczy głównie repatriantów, którzy po rozczarowaniach przeżytych w Polsce chcą ponownie osiedlić się w Kazachstanie (ok. 20 procent ogółu repatriantów) a także duchowieństwa katolickiego pełniącego posługę w Kazachstanie. Aby otrzymać prawo pobytu i pracy w RK, muszą oni okazać wystawione przez konsulów „zaświadczenie” o tym, że Polska wyraża zgodę na ich osiedlenie się w Kazachstanie. Repatrianci, którzy powrócili do Kazachstanu (obywatele polscy) spotykają się z utrudnieniami w uzyskiwaniu zezwoleń na pobyt a nawet, jeśli takie zezwolenia posiadają są pozbawiani określonych uprawnień (na przykład dostępu do bezpłatnych świadczeń medycznych).

 DYPLOMACJA PUBLICZNA I MEDIA

Głównym celem działań w dziedzinie dyplomacji publicznej było kreowanie pozytywnego wizerunku Polski. Miało to miejsce podczas spotkań z mediami, kontaktów z elitami politycznymi i naukowymi, imprez publicznych, przyjęć z okazji świąt narodowych oraz innych wydarzeń. Naszym celem było umocnienie postrzegania Polski jako liczącego się członka UE, kraju wiodącego w zakresie kształtowania unijnej polityki wschodniej.

Wiadomości nt. Polski ukazywały się w miejscowych mediach stosunkowo regularnie. Okresowo liczba publikacji zwiększała się przy okazji organizowanych przez nas wizyt studyjnych dziennikarzy kazaskich do Polski, podczas ważnych wydarzeń w relacjach bilateralnych, również podczas imprez promocyjnych. 

Obraz Polski w mediach był zazwyczaj życzliwy. Podkreślano polski sukces gospodarczy, sukces reform, oraz znaczenie Polski w NATO i Unii Europejskiej. Wysokie oceny wystawiano polskiej gospodarce, przypisując jej wysoką konkurencyjność, innowacyjność, europejskie standardy oraz dynamikę. Pisząc o problemach gospodarczych w Europie i na świecie, wielokrotnie podawano Polskę za przykład.Polskę i Polaków przedstawiano w korzystnym świetle. Wymieniano nas w gronie państw godnych zaufania i uwagi, jako rzetelnych partnerów, z których doświadczeń może wiele zaczerpnąć także Kazachstan. Pisano o Polakach jako wspólnocie, kultywującej swoje tradycje, obyczaje, pielęgnującej pamięć o historii, symbolach oraz wartościach narodowych. 

Media odnotowały, że Polska jest dla Kazachstanu jednym z głównych europejskich partnerów gospodarczych. Częstym tematem były plany inwestycyjne ze strony polskich firm, doniesienia dotyczyły międzynarodowych targów i wystaw gospodarczych z widocznym udziałem podmiotów gospodarczych z Polski. Od 2014 r. najczęściej pojawiającym się tematem w mediach kazachskich w aspekcie gospodarczym były informacje nt. embarga rosyjskiego na wwóz do Rosji polskiego mięsa, warzyw i owoców oraz konsekwencji z tego wynikających dla Kazachstanu,.

Spośród wydarzeń związanych z polityką zagraniczną, od 2014 r. dominowały doniesienia odnoszące się do konfliktu rosyjsko-ukraińskiego, w których przewijał się także wątek polski, jednak – co warto podkreślić - bez negatywnego zabarwienia politycznego i krytyki pod naszym adresem pomimo tego, że kazaskie media i opinia publiczna znajdowały się pod wpływem przekazów płynących z Moskwy.

Czasami miejscowe media interesowały się polską polityką wewnętrzną, np. przy okazji wyborów parlamentarnych i prezydenckich. Informowano o zmianie prezydenta, premiera, komentowano zmiany w resorcie spraw zagranicznych. Media odnotowały także polską „aferę podsłuchową”, cytując niektóre wypowiedzi.

W czasie mistrzostw Europy w piłce nożnej w 2012 roku ukazało się sporo materiałów o naszym kraju. Podkreślano także polską pamięć o poległych żołnierzach WP gen. Andersa, ku czci których odsłonięto pomniki w południowym Kazachstanie. Obecność polskich dyplomatów podczas miejscowych uroczystości poświęconych pamięci ofiar represji politycznych i głodu w Kazachstanie, była każdorazowo przyjmowana z uznaniem przez lokalne media.

Wśród doniesień negatywnych w kazachskiej prasie wspomnieć należy o temacie regularnie powracającym w dyskursie medialnym – działalności polskiej fundacji „Otwarty Dialog”. Głównym zarzutem pod adresem fundacji jest rzekome szkalowanie i niezgodne z prawdą przedstawianie obrazu Kazachstanu. Zarzucono też polskim politykom podróże do Kazachstanu na koszt zbiegłego z kraju biznesmena - aferzysty Muchtara Abliazowa. Negatywne dla wizerunku Polski były informacje o problemach finansowych i nierzetelności inwestujących na terytorium Kazachstanu polskich firm oraz o demontażu pomników upamiętniających żołnierzy sowieckich, wśród których nie brakowało także i Kazachów.

W czasie mojej kadencji udzieliłem kilkudziesięciu wywiadów i szerszych wypowiedzi dla prasy i telewizji prezentujących aktualne osiągnięcia Polski w różnych dziedzinach życia oraz istotne wydarzenia w relacjach dwustronnych. Moje konferencje prasowe w Astanie, Ałmaty, Kyzyłordzie, Pietropawłowsku zaowocowały licznymi publikacjami. Regularnie organizowaliśmy wizyty studyjne miejscowych dziennikarzy do Polski. Dwukrotnie przygotowaliśmy wkładkę do ogólnokrajowego pisma z materiałami promującymi sukces polskiej transformacji.

KULTURA, NAUKA I HISTORIA

W latach 2011 - 2015 zainteresowanie polską nauką, kulturą i sztuką utrzymywało się w Kazachstanie, w mojej opinii, na relatywnie wysokim poziomie. Współpraca w tej dziedzinie nie rozwijała się jednak intensywnie. Sprzyjaliśmy kontaktom zainteresowanych środowisk z kulturą polską. Bardzo udane były koncerty muzyczne organizowane dla szerokiej widowni, przeglądy polskiego kina, wystawy plastyczne, wieczory literackie, wydawnictwa. Promowaliśmy polską literaturę, muzykę i film, odnotowywaliśmy ważne rocznice historyczne. Oczekiwania ze strony tutejszej publiczności i środowisk inteligenckich znacznie jednak przekraczały naszą ofertę.

Istotną częścią współpracy dwustronnej w dziedzinie kultury były wydarzenia organizowane przez polskie placówki w ramach działań z zakresu dyplomacji kulturalnej. Bardzo udane były koncerty muzyczne organizowane dla szerokiej widowni. Organizowane były przeglądy filmowe, wystawy plastyczne i wieczory literackie. Razem z miejscowym partnerem przygotowano nową antologię polskiej literatury pięknej w przekładach na język kazachski i rosyjski w ramach „prezydenckiej” serii literatur świata. W 2014 r. odbyło się zorganizowane przez placówkę kilkudniowe tournée delegacji Stowarzyszenia Filmowców Polskich w Kazachstanie.

W czasie mojej misji doszło do wizyty wiceminister kultury i dziedzictwa narodowego RP w Kazachstanie i rozmów na temat ożywienia wzajemnej współpracy. Również wicemarszałek Sejmu podczas swoje wizyty spotkał się z ministrem kultury. W rezultacie tych spotkań podjęte zostały starania na rzecz odnowienia umowy o współpracy kulturalnej i naukowej z Kazachstanem. 

Placówka wspierała współpracę uczelni wyższych, wspieraliśmy też lektoraty języka polskiego, prowadziliśmy działalność promocyjno-informacyjną, gościliśmy misje naukowców z Polski. Braliśmy udział w targach edukacyjnych. Z niektórymi uczelniami organizowaliśmy wspólne przedsięwzięcia. Utrzymywałem bezpośrednie kontakty ze środowiskami naukowymi, spotykałem się z rektorami wielu najważniejszych uczelni wyższych, występowałem z wykładami na uczelniach. Promowaliśmy też dokonania Polski we wspieraniu procesów demokratyzacji i ochrony praw człowieka, propagowaliśmy polski model samorządu terytorialnego. Współpracowaliśmy ze środowiskami niezależnymi oraz organizacjami pozarządowymi. 

Część miejscowych uczelni posiada podpisane umowy o współpracy z partnerami z Polski i realizuje wspólne projekty badawcze i staże naukowe. Placówka wspierała misje naukowców z Polski, brała udział w targach edukacyjnych, była współorganizatorem konferencji naukowych. Wobec problemów z rekrutacją lektorów języka polskiego do Kazachstanu, zainicjowaliśmy zatrudnienie w charakterze lektorów języka polskiego na uczelniach w Karagandzie nauczycieli skierowanych do Kazachstanu przez ORPEG.

Byliśmy współorganizatorami konferencji naukowych związanych z rocznicami deportacji Polaków do Kazachstanu w 1936 r (2011 r.) i ewakuacji armii gen. Wł. Andersa latem 1942 r. z radzieckiej Azji Środkowej do Iranu (2012 r.), działaniom polskich dyplomatów w Kazachstanie w l. 1941 – 43 oraz wystaw okolicznościowych i wydawnictw poświęconych tematyce historycznej.

Wspieraliśmy podjęte przez IPN próby nawiązania bezpośredniej współpracy z archiwami w Kazachstanie. Współpraca w tej dziedzinie nie była intensywna. Negatywnie wpływa na tę sytuację brak odpowiedniej bazy prawno – traktatowej.