Misja na Ukrainie zakończona (2)

Wybór informacji o przebiegu i uwarunkowaniach mojej ambasadorskiej misji w Kijowie.

1. Kultura, nauka i oświata. 

Regularnie odbywały się spotkania, moje i innych pracowników ambasady, z przedstawicielami środowisk akademickich, organizacji społeczeństwa obywatelskiego oraz ekspertami. 

Współpraca kulturalna jest rozwinięta dosyć szeroko i w znacznej mierze zdecentralizowana. Corocznie odbywają się na Ukrainie 3-4 przeglądy polskich filmów. W tutejszych festiwalach filmowych z sukcesem biorą udział produkcje z Polski, w teatrach grane są sztuki polskich autorów, w instytucjach muzycznych Kijowa, Charkowa, Lwowa, Odessy często można usłyszeć polską muzykę. Spotkania z polską kulturą stanowią także istotną część rozbudowanej polsko - ukraińskiej współpracy międzyregionalnej. 

W 2006 roku dobiegł końca Rok Kultury Ukraińskiej w Polsce. W 2009 r. uroczyście obchodzony był Rok Juliusza Słowackiego (jednak dopiero jesienią 2010 roku udało się uzyskać i uzgodnić miejsce pod pomnik poety w Kijowie). Dużym zainteresowaniem środowiska muzycznego cieszył się Rok Chopina w 2010 roku. W składzie ukraińskiego Komitetu Roku Chopinowskiego znalazło się kilkadziesiąt osób – wybitni muzycy i muzykolodzy, rektorzy akademii muzycznych, znani mecenasi kultury a także byli ministrowie kultury i spraw zagranicznych. Ważnym wydarzeniem w życiu kulturalnym Ukrainy były pokazy filmu „Katyń” Andrzeja Wajdy. W kijowskiej premierze tego filmu wziął udział prezydent Ukrainy i minister kultury RP. W telewizji ukraińskiej film ten obejrzało ponad 10 milionów widzów.

Rozmowy na temat zwrotu dóbr kultury – podobnie jak i komisji podręcznikowej - przebiegały bez tempa i bez widocznych rezultatów. Zainteresowane instytucje kultury ustanowiły jednak stałe kontakty, które pozwalają rozszerzać wzajemny dostęp do księgozbiorów i dzieł sztuki będących przedmiotem zainteresowania naukowców. Doprowadzono też do zwrotu eksponatów ukradzionych przez złodziei z polskich muzeów i odnalezionych na Ukrainie. Ujawniła się jednak przy okazji nieprzejrzystość procedur i problemy z udokumentowaniem przez polskich muzealników praw własności do niektórych eksponatów.

Przyznawane od kilku lat polskie rządowe Stypendia „Gaude Polonia” przeznaczone dla młodych, utalentowanych twórców owocują dużym wzrostem zainteresowania polską współczesną kulturą i sztuką wśród przedstawicieli ukraińskich elit artystycznych najmłodszego pokolenia. Również aktywna działalność polskich placówek – ambasady, Instytutu Polskiego oraz siedmiu profesjonalnych urzędów konsularnych ułatwia obywatelom Ukrainy dostęp do polskiej kultury, choć oczekiwania w tej mierze ze strony tutejszej publiczności i środowisk inteligenckich znacznie przekraczają naszą ofertę.

Większość uczelni ukraińskich w Kijowie i praktycznie we wszystkich regionach Ukrainy posiada podpisane umowy o współpracy, część z nich realizuje wspólne projekty badawcze i staże naukowe. Od niemal dziesięciu lat trwają prace nad zawarciem porozumienia międzyrządowego w sprawie utworzenia Uniwersytetu Polsko – Ukraińskiego na bazie Kolegium Uniwersytetów Polskich i Ukraińskich w Lublinie. Memorandum premierów z marca 2008 roku stało się podstawą nowego etapu rozmów. Przy aktywnym udziale placówki udało się doprowadzić do sformułowania jednego projektu ze sporym jednak nadal protokołem rozbieżności.

Przedmiotem bezpośredniego zaangażowania była kwestia utworzenia ośrodka metodycznego dla nauczycieli języka polskiego w Drohobyczu. Sfinalizować odpowiednie decyzje władz ukraińskich w tej sprawie udało się w latach 2009 – 2010. Od 2007 roku, Ambasada we współpracy z polskimi uczonymi prowadzi coroczny interdyscyplinarny konkurs „Śladami Jerzego Giedroycia” na prace dyplomowe, magisterskie i doktorskie napisane przez obywateli Ukrainy, często pod opieka polskich promotorów, a poświęcone tematyce polskiej oraz relacji polsko – ukraińskich. Z roku na rok bierze w nim udział coraz większa liczba uczestników reprezentujących różne dziedziny nauki i różne regiony Ukrainy. Z funduszu „Polskiej Pomocy” sfinansowaliśmy w latach 2007 - 2008 utworzenie Centrum Studiów Polskich i Europejskich w Akademii Kijowsko – Mohylańskiej, w latach 2009 i 2010 podpisaliśmy porozumienia o współpracy z Uniwersytetem Kijowskim w sprawie wsparcia dla jego katedry polonistyki, oraz z Politechniką Kijowską o utworzeniu Polskiego Centrum na tej uczelni. 

2. Środki masowego przekazu

Relacje placówki z mediami były dobre i bardzo intensywne. Ambasada informowała o efektach członkostwa Polski w UE i NATO organizując szereg seminariów, konferencji i konkursów. Organizowane były dla dziennikarzy wyjazdy studyjne do Polski. W ciągu ponad pięciu lat zorganizowaliśmy w Kijowie ponad dwadzieścia konferencji prasowych z moim udziałem oraz kilkanaście - w innych wielkich miastach Ukrainy. Udzieliłem kilkudziesięciu dłuższych wywiadów prasowych dla wszystkich najważniejszych tytułów prasowych w Kijowie i Lwowie, kilkunastokrotnie brałem udział w radiowych i telewizyjnych programach „na żywo”, wielokrotnie udzielałem wypowiedzi dla mediów elektronicznych.

Również inni pracownicy ambasady aktywnie współpracowali z mediami, co przynosiło efekty w postaci publikacji. Obraz Polski w mediach ukraińskich był zazwyczaj bardzo życzliwy, niekiedy wręcz wyidealizowany. Podkreślano polski sukces gospodarczy, sukces reform ekonomicznych oraz znaczenie Polski w NATO i Unii Europejskiej. Życzliwe komentarze towarzyszyły wizytom polskich polityków, choć niekiedy żartowano z wielkiej częstotliwości kontaktów na najwyższym szczeblu. Więcej krytycyzmu wobec Polski pojawiło się po naszym wejściu do strefy Schengen, kiedy negatywnie na nasz wizerunek oddziaływały kolejki i protesty obywateli Ukrainy przed konsulatami i na przejściach granicznych.

Bardziej zniuansowany był charakter publikacji na tematy polskie w prasie lwowskiej, gdzie obok docenienia sukcesu polskich przemian często zarzucano nam „kresowy” sentymentalizm i niemalże rewizjonizm. We Lwowie częściej przypominano przewiny Polaków wobec Ukraińców z przeszłości, nie podejmowano natomiast rozrachunku ze zbrodniami nacjonalistów ukraińskich wobec Polaków i Żydów.

3. Historia

Częstym tematem moich rozmów z przedstawicielami władz ukraińskich oraz pisemnych interwencji placówki były kwestie polityki historycznej. Wyrażaliśmy obawy odnośnie skutków rehabilitacji i heroizacji OUN i UPA, w porozumieniu z Radą Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa upominaliśmy się o polskie upamiętnienia ofiar terroru stalinowskiego i czystek etnicznych. Razem z sekretarzem generalnym Rady odsłaniałem jesienią 2005 roku pomnik ofiar zbrodni ukraińskich nacjonalistów w Hucie Pieniackiej i latem 2007 roku na Tarnopolszczyźnie. W tych kwestiach, aż do wiosny 2010 roku napotykaliśmy na bardzo ograniczone zrozumienie naszego stanowiska przez partnerów ukraińskich.

Prezydent Juszczenko zainicjował w 2005 roku nową państwową politykę historyczną. W miejsce obowiązującej do tej pory syntezy tradycji radzieckiej Ukrainy i wybranych elementów tradycji narodowych (np. kozackich) nowy prezydent zaproponował wizję opartą o dwa filary. Pierwszym z nich było ujawnienie rozmiaru zbrodni stalinowskich na Ukrainie, w tym zwłaszcza rozmiarów Wielkiego Głodu z lat 1932 – 33 i upamiętnienie ofiar tej tragedii. Drugim filarem był kult ukraińskiego nacjonalizmu, a zwłaszcza działań OUN i UPA podczas II wojny światowej i bezpośrednio po niej. Liderzy ruchu nacjonalistycznego R. Szuchewycz (w 2007 r.) i S. Bandera (w 2009 r.) otrzymali pośmiertnie tytuły Bohatera Ukrainy, decyzje te wywołały sprzeciw i oburzenie we wschodniej Ukrainie, doprowadziły też do zdecydowanych reakcji w Polsce oraz w Izraelu.

We współpracy z kierownictwem polskiego IPN oraz środowisk historyków polskich i ukraińskich wielki nacisk został położony na prowadzenie otwartego dialogu dotyczącego wspólnej historii obu naszych krajów. Ambasada była współorganizatorem wielu konferencji, wystaw i współfinansowała wydawnictwa poświęcone tej tematyce.